Archeoloog Waldus: ‘De IJsselkogge is hét maritiem archeologische project van Nederland’

De IJsselkogge kan bij een succesvolle berging wat Waldus betreft als maritieme operatie gaan thuishoren in het rijtje van The Mary Rose bij het Engelse Portsmouth of de wereldberoemde Vasa die in de wateren bij Stockholm is gevonden. “Ieder maritiem land heeft zijn grote maritiem archeologische projecten en de IJsselkogge is tot nu toe hét project van Nederland”, plaatst de archeoloog de operatie in proportie. Als archeologische vondst past de IJsselkogge bij de kogge die in 2000 in de buurt van het Belgische Doel is gevonden en de kogge die in 1962 is gevonden bij het Duitse Bremen. De IJsselkogge is de jongste van de drie en dateert rond het midden van de 15e eeuw. De vindplaats van de IJsselkogge is buitengewoon interessant.” Dat komt omdat er meer is gevonden dan alleen maar een wrak. Maar - eerst terug naar die allereerste duik.

‘Eén keer per generatie’
“Het schijnt dat ik niet veel heb gepraat toen ik onder water was”, reconstrueert Waldus die eerste duik. “Ik weet dat ik lang heb rondgezwommen. Goed kijken, nadenken, opsommen en schakelen. Als dit hier ligt, dan betekent dit dat... Op die manier ging dat.” Als hij boven komt is het wel even ‘wow, wat heb ik gezien’, maar de realiteit is er ook. “Op zo’n moment vind je iets. Je stelt jezelf dan de vraag of er nader onderzoek nodig is en of de vondst bijzonder genoeg is. Jij bent de persoon die moet aangeven of iets waardevol is of niet. En natuurlijk heb je de drang om meteen te onderzoeken. Maar zo werkt het niet. Het is een heel traject.” Verschillende overheden hebben iets over de kogge te zeggen, procedures worden in gang gezet, geld wordt vrijgemaakt en aanbestedingen worden uitgeschreven. Op dat moment kan Waldus slechts toekijken, tot hij hoort dat het consortium waar hij deel van uitmaakt de berging mag doen. Verreweg de meest bijzondere is zijn carrière, weet hij nu. “Zo’n project komt één keer per generatie voorbij.”

---

Wouter Waldus (39) is senior maritiem archeoloog bij ADC ArcheoProjecten. Op de foto laat hij een stenen werktuig zien dat hij vond bij de IJsselkogge. Wouter woont in Leiden en studeerde archeologie aan de Universiteit Leiden. Sinds twee jaar doet Waldus promotieonderzoek naar de betekenis van scheepvaart op de Zuiderzee voor de economische ontwikkelingen in de periode tussen 1550 en 1900.-

---

Middeleeuws watermanagement
Waldus mag aan het werk. “De belangrijkste vraag die boven het project hangt is ‘Waarom ligt de kogge hier?’.” Een mogelijk antwoord komt als onder de kogge een rivieraak en een punter gevonden worden. Middeleeuws watermanagement lijkt de verklaring te zijn. De schepen zijn afgezonken om de stroming van de IJssel te beïnvloeden. “Het afzinkverhaal is een mogelijke verklaring en dat maakt dit een heel aardig verhaal”, stelt Waldus vast. Het is de eerste laag in het verhaal van de IJsselkogge.

Deze verklaring roept gelijk ook vragen op. Lang werd namelijk aangenomen dat de middeleeuwse mens de krachten van de natuur en in het bijzonder die van het water onderging. “Zeg maar dat ze slachtoffer waren van de natuur of dat ze vluchtten voor een storm”, geeft de archeoloog als voorbeeld. ”Door de vondst van de kogge is er nu ook een visie dat de middeleeuwse mens de natuur naar zijn hand probeerde te zetten. Het afzinken van de kogge past wat dat betreft bij de eerste dijken- en sluizenbouwers. Het zegt iets over hun kunde.” Weer een laag.

‘Het volledige verhaal’
Dan het scheepsarcheologische deel. Hoe het schip is gebouwd. “Die zoektocht is nooit af. Daar zit altijd ontwikkeling in, omdat we simpelweg een leemte hebben te vullen wat betreft de kennis over schepen uit de 15e eeuw.” Nog een laag dus. Ook het leven aan boord komt naar voren. Zo is er een oven gevonden. Terwijl de kogge nog op de bodem ligt, is al te zien hoe de kogge in compartimenten is ingericht. “Eigenlijk ligt hier het volledige verhaal van de laat-middeleeuwse rivierscheepvaart bij elkaar.”

Meerdere tijdlagen
En of het nog niet genoeg is, is er ook nog bijvangst, zoals de archeoloog het noemt. In de bodem onder het schip zijn vuurstenen werktuigen gevonden van zes- tot achtduizend jaar oud. “Een verklaring hiervoor is dat de IJssel voorlopers had waar jachtkampen waren gemaakt door jagers/verzamelaars.” Tot slot zijn er vissersnetten gevonden uit de 16e en 17e eeuw, die bleven haken achter de kogge. “Al die tijdlagen op één plek! Het is echt een weergaloos verhaal op dertig bij veertig meter in de IJssel. Dit is echt zeldzaam. Er zijn in de wereld meer geconserveerde wrakken, maar zoveel tijdlagen bij elkaar als hier, dat is echt bijzonder”, concludeert Waldus.

Een persoonlijke wens
En wat is tot nu toe het mooiste dat hij heeft gevonden bij de IJsselkogge? Waldus kan geen keuze maken. Om vervolgens nog wel een persoonlijke wens uit te spreken. “Als ik toch mag kiezen, dan hoop ik nog iets te vinden waardoor we letterlijk dicht bij de middeleeuwse mens komen. Een koggekistje bijvoorbeeld, met daarop de gravure van een kogge. Waarop je dan in die bewerking de mensenhand terugziet. Maar het geheel is ook al mooi hoor.”